Ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej pomimo, iż przewidziane w przepisach prawa, przez wiele lat było praktycznie niemożliwe do osiągnięcia. Zapisy ustawy przewidywały bowiem każdorazowe oddalenie wniosku, jeżeli do niewypłacalności osoby fizycznej nie doszło wskutek wyjątkowych i niezależnych od niej okoliczności (kataklizm, nagła choroba, śmierć małżonka). Nowelizacja przepisów o upadłości konsumenckiej sprawiła jednak, że teraz znacznie łatwiej skorzystać z tego rozwiązania.
Co zmieniła nowelizacja przepisów, jeśli chodzi o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Oddalenia wniosku przez sąd można było spodziewać się w szczególności w przypadku gdy dłużnik np. zaciągnął zobowiązanie będąc już niewypłacalnym. Ustawodawca nie zezwalał także na ogłoszenie upadłości w sytuacji utraty przez dłużnika pracy z przyczyn leżących po jego stronie lub rozwiązania stosunku pracy za zgodą dłużnika. W takich sytuacjach oddłużenie nie było możliwe. Dodatkowo ogłoszenie upadłości uzależnione było od posiadania przez dłużnika środków wystarczających do sfinansowania jego kosztów, co w większości przypadków okazywało się być główną przeszkodą.
Ówczesne przepisy regulujące upadłość konsumentów nie spełniały stawianych im zadań, okazały się bowiem być całkowicie nieefektywne. W konsekwencji liczba wniosków o ogłoszenie upadłości osób fizycznych stanowiła znikomy odsetek w porównaniu z wnioskami o upadłość przedsiębiorców. Coraz silniejsze europejskie trendy zmierzające do udzielania pomocy zadłużonym obywatelom dotarły również do Polski. Nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe mająca miejsce na początku 2016r. wprowadziła ogromne zmiany w podejściu do upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej tzw. upadłości konsumenckich.
Szerszy dostęp do upadłości konsumenckiej
Wprowadzone rozwiązania miały na celu przede wszystkim ułatwienie szerszego dostępu do upadłości konsumenckiej a w konsekwencji zminimalizowanie wykluczenia społecznego i zatrzymanie mechanizmów dziedziczenia bezradności przez kolejne pokolenia.
Narastające zadłużenie to bowiem nie tylko problem indywidualnych jednostek ale przede wszystkim tragedie całych rodzin, które przez lata borykają się z narastającym zadłużeniem, którego wysokość okazuje się przerastać ich możliwości finansowe. Upadłość konsumencka stanowi zatem niejako „drugą szansę” dla osób, które borykają się z problemami finansowymi na tyle znacznymi, że samodzielne podejmowanie przez nich działań nigdy nie przyniesie oczekiwanego rezultatu. Dla dłużników istotne jest bowiem doprowadzenie do sytuacji, w której odzyskują panowanie nad swoją sytuacją finansową.
Znaczne zadłużenie, pomimo wykorzystywania w pełni możliwości zarobkowych przez dłużników (pracy w godzinach nadliczbowych oraz podejmowania prac dorywczych) z uwagi na narastające w ogromnym tempie koszty uboczne, w tym odsetki w większości przypadków okazuje się być niemożliwe do spłaty. Sytuację dłużników dodatkowo komplikują toczące się postępowania egzekucyjne, które często przy wzięciu pod uwagę wysokości zadłużenia są nieuniknione.
Wierzyciele niecierpliwią się z uwagi na brak spłaty zobowiązań, zaczynają wszczynać postępowania egzekucyjne, w wyniku których dochodzi do zajęcia składników majątku dłużnika, w tym zajęcia osiąganego wynagrodzenia. Kierowane przez wierzycieli monity o regulowanie spłat, próby nakłonienia do ugodowego ustalenia nowych zasad regulowania zobowiązań czy też ostatecznie kierowane do dłużników nakazy zapłaty nie wywierają na dłużnikach tak silnej presji podjęcia działań, jak ma to miejsce w przypadku czynności podejmowanych przez komorników.
Zajęcie osiąganego przez dłużnika wynagrodzenia w wyniku toczącego się postępowania egzekucyjnego powoduje natomiast często stygmatyzację w miejscu zatrudnienia. Podejmowane przez komornika działania uniemożliwiają również dłużnikom zmianę zatrudnienia. Pracownik zmagający się z problemami finansowymi nie jest w oczach przyszłego pracodawcy nie jest postrzegany jako dobry, wiarygodny kandydat do zatrudnienia.
Nasilone działania windykacyjne prowadzone przez wierzycieli, w tym zwłaszcza wszczynane przez nich postępowania egzekucyjne winny skłonić dłużników do podjęcia konsekwentnych działań. Jeżeli dotychczasowe próby porozumienia z wierzycielami okazały się nie przynosić rezultatów, a możliwości spłaty są niewystarczające i nie doprowadzą do pełnego zaspokojenia podnoszonych przez wierzycieli roszczeń, jedynym rozwiązaniem okazać może się ogłoszenie upadłości, tym bardziej, że daje ono szansę na całkowite oddłużenie w przyszłości.
Umorzenie postępowania priorytetem
Wspomniana powyżej nowelizacja prawa upadłościowego w 2016r. a także doświadczenia kilku ostatnich lat dały dowód temu, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej dla wielu dłużników okazuje się być niejako szansą na nowe, lepsze życie. Spełnienie ustawowych przesłanek niezbędnych do ogłoszenia upadłości powoduje bowiem, że dłużnik po zakończeniu postępowania będzie mógł całkowicie uwolnić się od dotychczasowego zadłużenia.
Okoliczność ta odróżnia postępowanie upadłościowe konsumenta od postępowania upadłościowego przedsiębiorcy. W przypadku profesjonalnych uczestników obrotu gospodarczego kwestią priorytetową w trakcie postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym, możliwym stopniu.
W przypadku natomiast osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej priorytetem jest całkowite umorzenie zobowiązań powstałych przed ogłoszeniem upadłości. Prym w tym postępowaniu wiedzie zatem cel oddłużeniowy. Zgodnie z art. 2 ust. 1a i 2 prawa upadłościowego postępowanie wobec osób fizycznych należy prowadzić tak, aby rzetelny dłużnik uzyskał możliwość oddłużenia i aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a dopiero jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.
Zatem jeżeli zaspokojenie wierzycieli w toku postępowania z uwagi na brak majątku dłużnika a także ograniczone możliwości zarobkowe, okaże się być niemożliwe, dotychczasowe zobowiązania (za wyjątkiem zobowiązań wyłączonych od tego przywileju zgodnie z art. 49121 ust. 2 prawa upadłościowego) zostają całkowicie umorzone.
Należy w tym miejscu podkreślić, iż szansa jaką daje dłużnikom ustawodawca, uzależniona jest od postępowania dłużnika zarówno na etapie zaciągania zobowiązań, jak i po, kiedy to okazało się, że ich spłata przez dłużnika nie jest możliwa. Upadłość konsumencka zarezerwowana jest bowiem dla osób, które nie przyczyniły się w sposób zawiniony do powstałego zadłużenia. Przepisy prawa nakazują sądowi każdorazowe badanie tzw. moralności dłużnika, a więc tego w jaki sposób oraz przede wszystkim z jakich powodów doszło do zadłużenia. Pozytywna postawa dłużnika, podejmowane przez niego starania zmierzające do zaspokojenia wierzycieli a także świadomość w zakresie podejmowanych przez niego decyzji o charakterze finansowym daje pozytywny obraz i szansę na ogłoszenie upadłości a w konsekwencji na oddłużenie w przyszłości.