Nadszedł czas składania zeznań podatkowych, a wraz z nim pytania o to czy w deklaracji PIT wskazać otrzymane odszkodowanie? Zazwyczaj trzeba w niej przedstawić wszystkie swoje przychody i dochody, a odszkodowanie jest pewną formą wzbogacenia się. Właśnie dlatego mogą pojawić się wątpliwości – czy osoba, która otrzymała odszkodowanie płaci od niego podatek dochodowy?
Co podlega opodatkowaniu w ramach PIT?
Zgodnie z art. 9 ustawy o PIT ,,opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochody, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku”.
Jednymi ze zwolnionych dochodów są właśnie odszkodowania. W większości przypadków wypłaty od Towarzystwa nie muszą być wykazane przed Urzędem Skarbowym. Powodem, dla którego ustawa mówi o braku konieczności zgłoszenia odszkodowaniu w deklaracji PIT jest fakt, iż odszkodowanie z samej definicji powinno rekompensować osobie poszkodowanej wyrządzoną jej szkodę i nie jest formą wzbogacenia się, a więc nie spełnia warunków przychodu.
Cytując wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 listopada 2003 roku ( sygn. akt I SA/Łd 1210/02 ) ,,każde odszkodowanie otrzymane na podstawie przepisów prawa rangi ustawowej ( w tym na podstawie kodeksu pracy ), o ile nie znalazło się w katalogu wyłączeń z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. A-c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego.”
Odszkodowanie a podatek dochodowy – jakie rodzaje odszkodowań są zwolnione z podatku PIT?
Zwolnione od podatku PIT są odszkodowania spełniające warunki przedstawione w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W szczególności są to:
- odszkodowania lub zadośćuczynienia, gdy ich kwota lub warunki ustalania wynikają z treści ustaw lub przepisów wykonawczych (np. odszkodowanie dla represjonowanych za działania na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego),
- odszkodowania zasądzone na podstawie wyroku lub ugody sądowej,
- renty przyznane na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, w przypadku urazu ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w wyniku którego poszkodowany pozostaje całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy, zmniejszyły się jego szanse zarobkowe i rozwojowe w przyszłości lub ponosi większe koszty związane ze swoim utrzymaniem,
- kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych.
Warto szerzej opisać ostatnią kategorię zwolnioną od podatku – odszkodowania z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Celem odszkodowania jest rekompensata wyrządzonej szkody poszkodowanemu i nie powinno ono wiązać się ze wzbogaceniem.
Oprócz przykładów odszkodowań zwolnionych od podatku zawartych w art. 21 ust 1 pkt 3-3d, odpowiednie zwolnienia znajdziemy też w art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT. Ustawa wskazuje jako wolne od podatku kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem odszkodowań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, specjalnych dziedzin produkcji rolnej oraz tych o którym mowa w art. 24 ust. 15 ustawy o PIT.
Zawierając polisę z poszkodowanym Towarzystwo Ubezpieczeniowe zobowiązuje się wypłacić wskazane w umowie świadczenie w przypadku zdarzenia przewidzianego w polisie, a ubezpieczający zgadza się na regularne płacenie składek ( art. 805 k.c.). Wśród ubezpieczeń gospodarczych wyróżnia się ubezpieczenia majątkowe oraz osobowe. Różnią się one zakresem ochrony ubezpieczeniowej.
Ubezpieczenia majątkowe chronią ,,każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu” ( art. 821 k.c. ). Oznacza to, że w tym rodzaju ubezpieczeń chronione jest mienie lub odpowiedzialność cywilna.
Z kolei ubezpieczenia osobowe pokrywają dobra osobiste człowieka, a więc jego życie i zdrowie ( art. 829 k.c. ). W momencie wypadku, który skutkuje szkodą na mieniu lub osobie Towarzystwo ma obowiązek: w przypadku ubezpieczenia majątkowego – wypłacić odszkodowanie; w przypadku ubezpieczenia osobowego – określonej kwoty pieniężnej, renty lub innego świadczenia.
Jakie świadczenia podlegają opodatkowaniu?
Chociaż wymienione powyżej odszkodowania zwolnione od podatku pokrywają dużą część świadczeń wypłacanych przez Towarzystwa, to są jednak wyjątki, które warto znać aby nie mieć problemów z fiskusem. Opodatkowaniu podlegają:
- wskazane w kodeksie pracy odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
- odprawy pieniężne przyznawane według przepisów o wyjątkowych zasadach rozwiązywania z osobami zatrudnionymi stosunków pracy z powodów niezwiązanych z pracownikami,
- odprawy i odszkodowania dla funkcjonariuszy, którzy pozostają w stosunku służbowym z powodu skrócenia czasu wypowiedzenia
- odszkodowania wypłacone według przepisów o zakazie konkurencji,
- rekompensata za uszkodzenia części majątku związanych z działalnością gospodarczą (również te wypłacone na podstawie wyroku lub ugody sądowej),
- odszkodowania przyznawane za szkody na majątku, który jest wykorzystywany do prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej. Dotyczy to działalności opodatkowanej według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1 (18% i 32 %), lub na zasadach, o których mowa w art. 30c (19 % podatek liniowy),
- odszkodowania przyznawane na podstawie umów lub ugód zawartych poza Sądem,
- odszkodowania wynikające z prowadzonej działalności gospodarczej,
- odszkodowania dotyczące korzyści, które poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby nie wyrządzona szkoda.
Jak można zauważyć chociaż osoby fizyczne są zazwyczaj zwolnione z podatku dochodowego, to już osoby prowadzące działalność gospodarczą są zobligowane do wskazania odszkodowania w deklaracji PIT. Jest to spowodowane tym, że osoba prowadząca taką działalność ponosząc wydatki na zakup składników majątkowych może je potraktować jako koszty podatkowe.
Gdyby odszkodowanie uzyskane w związku z prowadzonym biznesem było zwolnione z podatku byłaby to dodatkowa korzyść. Z kolei obowiązek zadeklarowania odszkodowania kiedy dotyczy ono korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby nie zaistniała szkoda jest tłumaczone faktem, że gdyby podatnik uzyskał korzyści bez związku ze szkodą to musiałby je zadeklarować. Zwolnienie nie ma więc tutaj zastosowania.
Jeżeli odszkodowanie otrzymane przez poszkodowanego nie jest zwolnione od podatku dochodowego należy je wskazać w deklaracji PIT w sekcji inne źródła.
Czy odsetki są opodatkowane?
Będąc w temacie podatku od osób fizycznych należy rozróżnić odszkodowanie i zadośćuczynienie, a odsetki od nich. Chociaż te pierwsze są zazwyczaj zwolnione od podatku to już odsetki często trzeba zadeklarować. Urzędy skarbowe różnie interpretują tą kwestię, co może wzbudzać dużo niejasności.
Przykładem pozytywnego dla podatnika wyroku może być ten wydany przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi z 25 marca 2015 r. (sygn. akt. I S/Łd 1414/14). Również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 14 czerwca 2016 r. (sygn. akt. I SA/Gd 250/16) zasądził brak konieczności zapłaty podatku dochodowego od odsetek wypłaconych przez Towarzystwo Ubezpieczeniowe.
Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 9 stycznia 2007 roku (sygn. akt II FSK 36/06), podobnie jak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z dnia 19 listopada 2015 r. (zobacz sygn. akt I SA/Kr 1275/15) zasądził, że odsetki należy opodatkować.
Biorąc pod uwagę ambiwalentne podejście polskiego prawa do kwestii odsetek należy na wszelki wypadek wykazać je w zeznaniu podatkowym albo zasięgnąć informacji w najbliższym urzędzie skarbowym.
W związku z niejednoznacznym podejściem polskiego prawa podatkowego do kwestii odszkodowań niektóre przypadki wymagają indywidualnego rozpatrzenia. Zgodnie z art. 14b ustawy z 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, Minister Finansów powinien wydać pisemną interpretację (indywidualną) w odpowiedzi na wniosek podatnika, wyjaśniający konkretny przypadek. Wniosek należy złożyć na formularzu urzędowym ORD-IN do właściwego (według miejsca zamieszkania podatnika) Dyrektora Izby Skarbowej.
