Syn zmarłego represjonowanego uzyskał wysokie odszkodowanie i zadośćuczynienie mimo upływu terminu przedawnienia [case study]

Niedawno na blogu pisaliśmy, że odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje w PRL może otrzymać nie tylko sam represjonowany. W razie jego śmierci to uprawnienie przechodzi również na dzieci. O ile poprzedni wpis jest kompendium wiedzy na temat uzyskiwania roszczeń, to w tym przypadku przyjrzymy się tym kwestiom w praktyce. Tym bardziej, że często tego rodzaju sprawy mogą być skomplikowane i nieść za sobą pewne dodatkowe wyzwania. Tak było i w tym przypadku – musieliśmy wykazać wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia przy bardzo skromnym materiale dowodowym, a dodatkowo udowodnić, że dziecku represjonowanego te świadczenia należą się mimo upływu terminu przedawnienia.

Prawo do rekompensaty od Skarbu Państwa dla dzieci represjonowanego działacza WiN

Zmarły represjonowany był członkiem Wolność i Niezawisłość – jednej z najbardziej znanych organizacji sprzeciwiających się komunistycznemu reżimowi w Polsce. Za swoje antykomunistyczne działania został skazany na karę pozbawienia wolności, którą odbywał przez 4 lata.

Represjonowany przebywał w ciasnej komórce zalanej wodą i poddawany był torturom. W tym czasie nabawił się również poważnych problemów zdrowotnych. Doświadczenia były dla niego na tyle bolesne, że nigdy ze szczegółami nie opowiadał o nich swoim dzieciom, ograniczając się do ogólnych informacji i powtarzając, że nikomu nie życzyłby podobnego losu.

Niestety represjonowany zmarł, nim mógł wystąpić o unieważnienie wydanego orzeczenia. Jak być może wiesz już z naszych poprzednich artykułów, w razie śmierci represjonowanego uprawnienie do odszkodowania i zadośćuczynienia przechodzi na jego najbliższych – m.in. na dzieci. Tak było też i w tym przypadku, bo zmarły miał 2 synów.

2 największe wyzwania w sprawie – upływ terminu przedawnienia i ubogie dowody

Sprawy dotyczące orzeczeń wydawanych w czasach PRL-u są skomplikowane. Nie bez powodu zresztą tak wiele osób korzysta w tym zakresie z profesjonalnej pomocy prawnej. O ile pierwszy etap, czyli unieważnienie komunistycznego orzeczenia, zwykle przebiega w podobny sposób, to największe trudności pojawiają się w dalszym zakresie – przy ubieganiu się o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

W tej sprawie reprezentowaliśmy jednego z synów represjonowanego. I musieliśmy zmierzyć się z 2 dużymi wyzwaniami:

1. Udowodnieniem, że mimo upływu terminu przedawnienia syn ma prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia;
2. Wykazaniem adekwatnej wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania dla dziecka represjonowanego mimo bardzo ubogich dowodów.

Wyzwanie 1.: Udowodnienie, że mimo upływu terminu przedawnienia syn ma prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia

Zacznijmy od krótkiego przypomnienia – upływ terminu przedawnienia powoduje, że druga strona może skutecznie uchylić się od zapłaty.

O ile o wystąpienie o unieważnienie komunistycznego orzeczenia można ubiegać się nawet po wielu latach, to kiedy już sąd stwierdzi taką nieważność, zaczyna biec 10-letni termin przedawnienia. W tym czasie represjonowani, a w razie jego śmierci – osoby najbliższe, muszą złożyć wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa.

Jakie to ma znaczenie w tej sprawie?

Nasz klient w 2023 roku zdecydował się unieważnić komunistyczne orzeczenie, a potem wystąpić o zadośćuczynienie i odszkodowanie. Z dokumentów IPN dowiedział się jednak, że sprawa dotycząca unieważnienia wyroku już dawno się odbyła – jeszcze w ubiegłym wieku, na wniosek brata. W związku z tym w 2003 roku upłynął też termin na złożenie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa.

Brat nie poinformował naszego klienta ani o toczącym się postępowaniu o unieważnienie orzeczenia, ani o płynącym terminie na zgłoszenie roszczeń. Z tego obowiązku nie wywiązał się też zresztą sam sąd – w momencie stwierdzenia nieważności orzeczenia musi on pouczyć o możliwości ubiegania się o świadczenia i obowiązującym terminie przedawnienia. Z niewiadomych przyczyn jednak tego nie zrobił.

Przepisy są jednak bardzo jednoznaczne, jeśli chodzi o kwestie przedawnienia. Właśnie dlatego w tym zakresie konieczna jest praktyka, doświadczenie i znajomość orzecznictwa sądów. We wniosku przygotowywanym w imieniu syna represjonowanego powołaliśmy się więc na wyroki w podobnych sprawach.

Sądy uznawały bowiem w przeszłości, że jeśli z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie wystąpi się po przewidzianym terminie z tego powodu, że sąd nie dopełnił swojego obowiązku, to nie można powołać się na przedawnienie.

Oczywiście samo przytoczenie takich wyroków i podanie ich sygnatur nie byłoby wystarczające. Trzeba jeszcze wykazać, że sąd prowadzący sprawę nie podjął żadnych czynności zmierzających do ustalenia kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku oraz nawet nie pouczył drugiego syna o przysługujących prawach i terminach.

Wyzwanie 2.: Ustalenie adekwatnej wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia mimo skromnych dowodów

Drugim problemem w tej sprawie było ustalenie kwot, których mógłby domagać się syn zmarłego represjonowanego w ramach odszkodowania i zadośćuczynienia.

Jak ustaliliśmy wysokość odszkodowania?

Odszkodowanie w tego rodzaju sprawach powinno obejmować wszystkie szkody materialne poniesione w związku z represjami. Mogą to być więc m.in.:

• koszty obrony;
• koszty utrzymania w więzieniu;
• równowartość utraconych dochodów.

Ustalenie tej ostatniej kwestii stanowiło duże wyzwanie. Od czasu represji minęło przecież kilkadziesiąt lat. Nie było też żadnych konkretnych dowodów, które pozwalałyby na precyzyjne wyliczenia.

Dodajmy jeszcze, że trudności w tym zakresie miał już sam brat naszego klienta, który występował o odszkodowanie kilkadziesiąt lat wcześniej. Rozstrzygniecie sądu w jego sprawie przyjęliśmy jednak za punkt wyjścia. Problem w tym, że sąd pomylił się w ówczesnych ustaleniach. Musieliśmy więc wykazać, że popełnił błąd i przyznane odszkodowanie było za niskie. Potem – biorąc pod uwagę zmianę wartości polskiego złotego na przestrzeni lat – pozostawało jeszcze obliczenie, jaka byłaby współczesna wartość odszkodowania odzwierciedlającego ówczesny utracony dochód.

Jak ustaliliśmy wysokość zadośćuczynienia?

Określenie adekwatnej wysokości zadośćuczynienia jest trudne, bo odnosi się przecież do niematerialnych następstw represji. W tym przypadku sprawa okazała się jeszcze bardziej skomplikowana, bo sam represjonowany już dawno zmarł. Nie mógł więc nawet opowiedzieć sądowi o doznawanych wówczas krzywdach.

W tym zakresie poparliśmy więc nasze stanowisko orzecznictwem w podobnych sprawach. Na przestrzeni lat sądy wyznaczyły bowiem konkretną przeciętną normę takiego zadośćuczynienia, którą można przyjąć, o ile nasilenie pokrzywdzenia mieści się w granicach „typowych i przeciętnych”.

Skupiliśmy się więc na wykazaniu, że cierpienia zmarłego represjonowanego wykraczały poza „typową skalę”. Był więźniem politycznym, poddawanym torturom i przez długi czas pozbawionym wolności z uwagi na swoją antykomunistyczną działalność. Z tego powodu zadośćuczynienie powinno być kilkukrotnie wyższe niż wspomniana przyjęta norma dla przeciętnych krzywd.

Duży sukces naszej kancelarii – ponad 750.000 rekompensaty dla syna represjonowanego

Tę sprawę śmiało możemy uznać za duży sukces w zakresie postępowań dotyczących represji w PRL. Nie tylko zdołaliśmy przekonać sąd, że mimo upływu terminu przedawnienia syn represjonowanego ma prawo do zadośćuczynienia i odszkodowania.

Mimo skromnych dowodów wykazaliśmy także, że ustalenia sądu w sprawie odszkodowania dla brata naszego klienta były błędne, a tym samym – że naszemu klientowi należy się wyższe odszkodowanie. Sąd całkowicie zgodził się z naszymi wyliczeniami i przyznał mężczyźnie ponad 250.000 złotych.

Dzięki powołaniu się na orzecznictwo w kwestii zadośćuczynienia i przedstawienie solidnych argumentów uzyskaliśmy dla klienta również bardzo wysoką rekompensatę za krzywdy poniesione przez jego ojca wskutek represji – 480.000 złotych.

Jeśli Ty lub Twój bliski masz podobną historię i też chcesz uzyskać rekompensatę od Skarbu Państwa, skontaktuj się z nami, a my ustalimy, jak możemy Ci pomóc.