Zwykle o odszkodowaniu mówi się w kontekście pieniędzy, które może otrzymać osoba bezpośrednio poszkodowana np. w wypadku przy pracy czy wskutek błędu medycznego. Niestety, skutki takich zdarzeń bywają naprawdę tragiczne i nieraz prowadzą nawet do śmierci. W takiej sytuacji Ty, jako osoba bliska zmarłemu, niekoniecznie otrzymasz tylko zadośćuczynienie. Może przysługiwać Ci także tzw. stosowne odszkodowanie.
Co możesz otrzymać w razie śmierci osoby bliskiej?
Na wstępie warto przypomnieć, że nawet jeśli okaże się, że stosowne odszkodowanie akurat w Twojej sytuacji nie przysługuje, to przepisy przewidują także inne świadczenia w przypadku śmierci osoby najbliższej. Będzie to przede wszystkim zadośćuczynienie rekompensujące Ci cierpienie i poczucie straty. Możesz domagać się także zwrotu kosztów pogrzebu, renty, a jeśli leczenie zmarłego przed śmiercią odbywało się na Twój rachunek – także zwrotu wyłożonej przez Ciebie kwoty.
Czym jest stosowne odszkodowanie?
Przechodząc już do kwestii stosownego odszkodowania, trzeba zacząć od tego, że przysługuje Ci ono jako najbliższemu członkowi rodziny zmarłego. Kwestię tę reguluje art. 446 § 3 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem:
Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Jak możesz więc łatwo zauważyć, nie jest to odszkodowanie, które otrzymasz zawsze, gdy poszkodowany będący bliską Ci osobą umrze. Kluczowe znaczenie będzie mieć to, czy Twoja sytuacja życiowa uległa z tego powodu istotnej zmianie na gorsze.
Co oznacza „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej”?
Oczywiście strata bliskiej osoby zawsze wiąże się z wieloma negatywnymi przeżyciami. Może Ci się więc wydawać, że stosowne odszkodowanie powinno Ci przysługiwać w każdym takim przypadku. W tym kontekście znaczenie mają jednak przede wszystkim kwestie finansowe. Tym samym stosowne odszkodowanie przysługuje Ci np. gdy umiera Twój małżonek będący jednocześnie jedynym żywicielem rodziny. Sprawa jest też dosyć oczywista, gdy wprawdzie Ty też pracujesz, ale to dochód zmarłego męża czy żony stanowił większość waszego rodzinnego budżetu. Trudno się nie zgodzić, że wtedy Twoja sytuacja życiowa również znacznie się pogarsza.
Sądy od lat interpretują jednak pojęcie sytuacji życiowej znacznie szerzej, niż tylko sprowadzając ją do kwestii finansowych. Dla wysokości przyznanego Ci odszkodowania znaczenie będzie mieć więc też m.in:.
- brak pomocy w opiece nad dziećmi,
- utratę pomocy w prowadzeniu firmy,
- brak wsparcia małżeńskiego,
- Twoje doświadczenia po stracie bliskiej osoby (np. depresja uniemożliwiająca Ci wykonywanie dotychczasowej pracy),
- konieczność rezygnacji z nauki czy dotychczasowego stylu życia.
Jaki jest cel stosownego odszkodowania?
Odszkodowanie zawsze jednak wiąże się z wyrównaniem sytuacji majątkowej, czyli zwrotem strat i ewentualnych utraconych korzyści. I w przypadku stosownego odszkodowania ta zasada musi mieć zastosowanie. A to oznacza, że chociaż czynniki ekonomiczne nie są jedyną kwestią braną pod uwagę, to bez strat finansowych trudno mówić o prawie do takiego świadczenia.
Z drugiej strony Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 2010 roku (I CSK 702/09) wskazał, że:
Odszkodowanie to ma szczególny charakter, polegający na dążeniu do naprawienia szkody majątkowej, która jest ściśle powiązana z krzywdą niemajątkową, a ponadto obie postacie tych szkód wzajemnie negatywnie na siebie oddziałują, skutkując znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej. Powoduje to trudności w ścisłym wyliczeniu rozmiaru tej szkody, stąd mowa o „stosownym”, a nie „należnym” odszkodowaniu i wymaga rozważenia wszystkich okoliczności konkretnej sprawy.
Co to oznacza w praktyce? Z jednej strony nie możesz domagać się stosownego odszkodowania, powołując się tylko na negatywne przeżycia i krzywdy (tę rolę spełnia zadośćuczynienie). Jednocześnie samo sprowadzenie kwoty odszkodowania do prostej kalkulacji, bez uwzględnienia innych ważnych kwestii wymienionych w poprzednim akapicie sprawi, że nie będzie to już odszkodowanie „stosowne”. Właśnie dlatego w wielu sytuacjach jego wyliczenie może się okazać skomplikowane, a same straty finansowe nie powinny być jedynym wyznacznikiem dla ustalenia należnej Ci kwoty.
Trzeba też dodać, że stosowne odszkodowanie powinno wyrównywać te szkody, których nie pokryją inne przysługujące Ci roszczenia. Jeśli więc np. z jakiegoś powodu nie masz prawa do renty, to nie może być to argument przemawiający za otrzymaniem wyższego stosownego odszkodowania.
Komu przysługuje odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej?
Przepis dotyczący stosownego odszkodowania wspomina o „najbliższej rodzinie” zmarłego. Możesz więc zastanawiać się, co to oznacza w praktyce – czy do tego kręgu zalicza się tylko małżonek z dziećmi? A może rodzice i rodzeństwo również? A co z pozostałymi członkami rodziny?
Sądy przyjmują tu na szczęście „życiową” perspektywę. Oznacza to, że nie ustalono z góry, że najbliższą rodziną są np. dzieci, ale już nie rodzeństwo czy kuzyni. Liczy się przede wszystkim faktyczna bliskość oraz wspólność osobista i gospodarcza. Tym samym stosowne odszkodowanie możesz otrzymać nawet, jeśli nie jesteś najbliższym krewnym. Uznaje się, że takie prawo możesz mieć także jako konkubent czy narzeczona zmarłego.
Warto też dodać, że stosowne odszkodowanie ma charakter indywidualny – przyznaje się je z osobna każdemu z członków najbliższej rodziny. Każdą sprawę trzeba więc rozpatrywać indywidualnie. To oznacza także, że nie możesz powoływać się na analogiczne rozstrzygnięcia i oczekiwać, że na pewno otrzymasz odszkodowanie tej samej wysokości.
Stosowne odszkodowanie – podsumowanie
- Stosowne odszkodowanie przysługuje Ci, gdy w wyniku śmierci osoby najbliższej znacznie pogorszy się Twoja sytuacja życiowa.
- W kontekście „znacznego pogorszenia” ważne są przede wszystkim kwestie ekonomiczne. Nie bez znaczenia pozostają jednak pozostałe czynniki, takie jak chociażby utrata wsparcia, brak pomocy w prowadzeniu firmy czy konieczność rezygnacji z dotychczasowego stylu życia.
- Można więc powiedzieć, że stosowne odszkodowanie ma naprawić szkodę majątkową, ale jednocześnie jest ściśle powiązane ze szkodą niemajątkową (krzywdą).
- Przepis wspomina o „najbliższych członkach rodziny”, ale sądy przyjmują tu praktyczne podejście. Oznacza to, że za najbliższych członków rodziny uznawane są osoby, które rzeczywiście łączyły ze zmarłym najmocniejsze więzi. Decydujące nie jest więc samo pokrewieństwo. Tym samym odszkodowanie możesz nawet jako konkubent czy narzeczona zmarłego.
- Stosowne odszkodowanie ma charakter indywidualny, a więc żądając konkretnej kwoty, nie możesz powoływać się na rozstrzygnięcia w podobnych sprawach.