Baza wiedzy

Kto może ubiegać się o odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym?

Prawniczka Joanna Szymanowska | 27.10.2022

odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym

Pozbawienie wolności z pewnością należało do najbardziej dotkliwych represji w czasach PRL-u. Nic więc dziwnego, że za takie doświadczenia należy się rekompensata. Kwoty przyznawane przez sądy obecnie sięgają nawet kilku milionów złotych. Zdecydowanie jest więc o co walczyć. Co więcej, odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym może otrzymać nie tylko sam represjonowany. W razie jego śmierci to uprawnienie przejdzie na najbliższych. 

Dlaczego warto ubiegać się o odszkodowanie za więzienie w czasach PRL-u?

Zgodnie z tzw. ustawą lutową orzeczenia wydane w czasie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 roku wobec osób działających na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, orzeczenia wydane z powodu takiej działalności oraz za opór przeciwko kolektywizacji wsi i obowiązkowym ustawom uznaje się za nieważne.

Wprawdzie mimo takiego brzmienia przepisów do unieważnienie nie dochodzi automatycznie. Trzeba jeszcze złożyć wniosek i uruchomić całą procedurę przed sądem. Nie zmienia to jednak faktu, że unieważnienie wyroku idzie w parze z uniewinnieniem represjonowanego, a tym samym za niesłuszne skazanie należy się mu rekompensata.

Kwoty, które można otrzymać, nie należą przy tym do najniższych. Wystarczy spojrzeć na wyroki, które już zapadły w wielu podobnych sprawach. O ile jeszcze kilka lat temu zadośćuczynienie i odszkodowanie za więzienie w czasach komunizmu mogło wynieść maksymalnie 25.000 złotych, to teraz przepisy nie narzucają żadnej górnej granicy.

Oczywiście każda tego typu sprawa jest inna, więc i każde zadośćuczynienie i odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym może mieć odmienną wysokość. Sądy coraz częściej przyznają jednak sumy sięgające nawet kilku milionów. Zdecydowanie jest więc o co walczyć.

Odszkodowanie za komunistyczne więzienie – najważniejsze informacje

Odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym można otrzymać na takich samych zasadach jak odszkodowanie za jakiekolwiek inne represje z czasów PRL-u.

W pierwszej kolejności trzeba więc unieważnić orzeczenie, na podstawie którego doszło do pozbawienia wolności. Represjonowany albo inna uprawniona osoba (np. RPO) musi w tym celu złożyć wniosek do właściwego sądu okręgowego. Wtedy uruchomione zostanie postępowanie. Dopiero gdy sąd unieważni wyrok, można wystąpić o odszkodowanie za pobyt w więzieniu w czasach PRL, pozywając Skarb Państwa.

Odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym pełni przy tym konkretną funkcję. Ma za zadanie naprawić wszystkie szkody materialne. Mowa tu więc m.in o utraconym dochodzie, skonfiskowanym mieniu i innych ewentualnych kosztach i stratach. Wypłacona kwota powinna tym samym odpowiadać sumie konsekwencji finansowych niesłusznego pozbawienia wolności.

Jednocześnie oznacza to, że odszkodowanie nie ma nic wspólnego z doznanym cierpieniem psychicznym i fizycznym. Za krzywdy przysługuje osobna rekompensata – zadośćuczynienie. Jako że każde z tych dwóch świadczeń pełni zupełnie inną funkcję, można wystąpić o nie równocześnie i wzajemnie się one nie wykluczają.

Kto może ubiegać się o odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym?

Prawo do ubiegania się o odszkodowanie za więzienie w czasach PRL-u mają przede wszystkim sami poszkodowani. W końcu to oni bezpośrednio doświadczyli skutków pozbawienia wolności – zarówno tych finansowych, jak i związanych z cierpieniem psychicznym i fizycznym.

Przepisy stanowią jednak, że odszkodowania może domagać się także dziecko matki, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia i która przebywała w więzieniu będąc w ciąży lub znajdowała się tam wraz z dzieckiem.

Wszystkie te represje miały jednak miejsce w stosunkowo odległej przeszłości. Obecnie więc wielu poszkodowanych, którzy nie wystąpili o zadośćuczynienie ani odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym, już nie żyje. Nie oznacza to jednak, że prawo do pieniędzy od Skarbu Państwa przepada. W takiej sytuacji uprawnienie przechodzi na najbliższych: rodziców, dzieci i małżonka.

Ile odszkodowania można otrzymać za pobyt w więzieniu komunistycznym?

Jedną z najbardziej interesujących Cię kwestii z pewnością jest odpowiedź na pytanie, ile pieniędzy możesz otrzymać Ty albo bliska Ci osoba poddawana represjom.

Jak wiesz już z poprzednich akapitów, zadośćuczynienie i odszkodowanie za więzienie w czasach komunizmu ma szanse wynieść nawet kilka milionów złotych. Nie oznacza to jednak, że będzie tak w każdym przypadku ani nawet że kwoty przyznawane poszczególnym represjonowanym będą do siebie zbliżone.

Jeśli chodzi o samo odszkodowanie za więzienie w PRL-u, to tutaj znaczenie będą mieć wszystkie poniesione z tego tytuły szkody majątkowe – wydatki i straty finansowe. Może to być m.in. utracony dochód i skonfiskowane mienie. Żeby określić wysokość odszkodowania, trzeba więc ustalić sumę takich szkód.

Znacznie więcej komplikacji pojawia się w przypadku zadośćuczynienia. Świadczenie wynagradzające szkody niematerialne trudno przecież ściśle wyliczyć. I to z wielu względów. Przede wszystkim nie każda osoba przebywająca więzieniu w czasach PRL-u doznała takich samych krzywd. Poza tym, czas pozbawienia wolności mógł być różny. Po trzecie, różne osoby różnie mogą przeżywać te same doświadczenia. Żeby więc zasądzić zadośćuczynienie adekwatne do indywidualnej sytuacji, sąd musi uwzględnić naprawdę wiele kwestii.

Jakie czynniki sąd bierze pod uwagę przy ustalaniu kwoty zadośćuczynienia za pobyt w więzieniu komunistycznym?

Dla ustalenia jak najbardziej sprawiedliwej kwoty zadośćuczynienia znaczenie będzie mieć m.in.:

  • czas przebywania w więzieniu,
  • status społeczny poszkodowanego,
  • stan zdrowia,
  • jego wiek,
  • wpływ represji na stan psychiczny i późniejsze życie.

A to wciąż zaledwie kilka czynników, które sąd weźmie pod uwagę. Znaczenie ma także fakt, że od czasów represji minęło mnóstwo czasu. Poszkodowany może więc nie do końca pamiętać, jak mocne były jego krzywdy.

Jeszcze bardziej sprawa komplikuje się, gdy bliska Ci osoba poddawana represjom nie żyje. Wtedy to Ty w jej imieniu ubiegasz się o odszkodowanie za więzienie w czasach PRL-u i ewentualne inne świadczenia. Możesz mieć więc trudności z przedstawieniem wszystkich potrzebnych dowodów na potwierdzenie wysokości poniesionych szkód i krzywd.

Choć ta sprawa z pozoru wydaje się skomplikowana, to wiele wydanych już orzeczeń pokazuje, że uzyskanie odszkodowania i zadośćuczynienia jest możliwe. Pamiętaj też, że jeśli nie chcesz działać na własną rękę, zawsze możesz skorzystać z pomocy prawnika. Wtedy to specjalista pozyska archiwalne dokumenty i przygotuje wniosek o unieważnienie orzeczenia. Dzięki doświadczeniu w podobnych sprawach i znajomości orzecznictwa będzie też wiedział, o jak wysokie odszkodowanie i zadośćuczynienie możesz się ubiegać, a przede wszystkim – jak uzasadnić swoje stanowisko.

Odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym – podsumowanie

  1. Odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym ma naprawić wszystkie szkody materialne – np. utracony dochód czy skonfiskowane mienie. Prawo do tego świadczenia przysługuje przede wszystkim samemu represjonowanemu. Jeśli jednak ten nie żyje, o pieniądze mogą wystąpić najbliżsi: małżonek, rodzice i dzieci.
  2. W pierwszej kolejności konieczne będzie unieważnienie orzeczenia, na podstawie którego doszło do pozbawienia wolności. Dopiero na tej podstawie można domagać się rekompensaty.
  3. Oprócz odszkodowania represjonowany może wystąpić także o zadośćuczynienie, które wynagrodzi mu doznane krzywdy (cierpienia psychiczne i fizyczne).
  4. Wysokość zadośćuczynienia i odszkodowania będzie różnić się w zależności od konkretnej sprawy, m.in. z uwagi na rozmiar poniesionych szkód, doznane krzywdy czy czas pozbawienia wolności. W wielu przypadkach kwoty przyznawane przez sądy sięgają nawet kilku milionów złotych.

Zobacz inne wpisy, które mogą Cię zainteresować

odszkodowanie za stan wojenny

Baza wiedzy

Komu przysługuje odszkodowanie za stan wojenny i jak je otrzymać?

W czasach PRL internowano ponad 10 tysięcy osób. Jeszcze kolejne poddawano innym represjom. Jeśli też należysz do grona osób poszkodowanych przez ówczesny ustrój, możesz otrzymać odszkodowanie za stan wojenny. Takie prawo przysługuje Ci także, gdy to Twój bliski zmarły był ofiarą represji.

odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności

Baza wiedzy

Odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności

Lat spędzonych w zakładzie karnym nie da się zwrócić. Możesz jednak ubiegać się o odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności, a także domagać się zadośćuczynienia za doznane krzywdy.

odszkodowanie za internowanie

Baza wiedzy

Kiedy należy Ci się odszkodowanie za internowanie i jak możesz je uzyskać?

Osoby przeciwstawiające się reżimowi PRL-u, mogły dotkliwie odczuć konsekwencje swoich działań na rzecz niepodległej Polski. Często oznaczało to dla nich pozbawienie wolności, utratę majątku oraz inne represje. I choć od tego momentu minęło wiele lat, to obecnie wciąż przysługuje im rekompensata za te doświadczenia – odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie. Takie prawo możesz mieć i Ty, jeśli zmarły represjonowany należał do kręgu Twojej najbliższej rodziny.

Dlaczego warto ubiegać się o odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym?

Występując o odszkodowanie za pobyt w więzieniu w czasach PRL, możesz nie tylko otrzymać pieniężną rekompensatę za szkody i cierpienie. Unieważnienie orzeczenia skazującego, czyli pierwszy krok na drodze do otrzymania odszkodowania, oznacza także uniewinnienie.

Czy rodzina może starać się o odszkodowanie za pobyt bliskiego w więzieniu komunistycznym?

Gdy osoba poddawana represjom już nie żyje, jej uprawnienie do odszkodowania za pobyt w więzieniu komunistycznym przechodzi na najbliższych: rodziców, małżonka i dzieci. Swoje roszczenia mogą oni zgłosić w ciągu 10 lat od momentu uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności wyroku skazującego.

Skontaktuj się
z nami i rozpocznijmy współpracę

Skontaktuj się