Kiedy należy Ci się odszkodowanie za internowanie i jak możesz je uzyskać?

Osoby przeciwstawiające się reżimowi PRL-u, mogły dotkliwie odczuć konsekwencje swoich działań na rzecz niepodległej Polski. Często oznaczało to dla nich pozbawienie wolności, utratę majątku oraz inne represje. I choć od tego momentu minęło wiele lat, to obecnie kombatanci wciąż mogą otrzymać rekompensatę za te doświadczenia – odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie. Takie prawo masz i Ty, jeśli zmarły represjonowany należał do kręgu Twojej najbliższej rodziny.

Komu przysługuje odszkodowanie za internowanie?

O odszkodowanie za represje komunistyczne, w tym internowanie, w pierwszej kolejności może ubiegać się oczywiście sam represjonowany.

Takie prawo przewidziano również dla dzieci, których matka była pozbawiona wolności w czasach PRL-u, ale tylko pod warunkiem, że wydane wobec niej orzeczenie uznano za nieważne oraz:

• dziecko przebywało z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia,
• matka znajdowała się w takim miejscu w momencie ciąży.

Zdarza się jednak, że działacz opozycji, któremu przysługuje odszkodowanie za represje komunistyczne, za swojego życia nie występuje o pieniądze. W takiej sytuacji uprawnienie to przejdzie na jego najbliższych – małżonka, dzieci i rodziców.

Jak uzyskać odszkodowanie za internowanie?

Odszkodowanie za poddawanie represjom, w tym odszkodowanie za stan wojenny, będzie Ci przysługiwać tylko wtedy, gdy samo orzeczenie z czasów PRL-u zostanie uznane za nieważne.

Oznacza to, że zanim zaczniesz ubiegać się o jakiekolwiek pieniądze, musisz złożyć wniosek do sądu o unieważnienie wyroku lub decyzji wydanej w czasach PRL-u. Takie prawo ma zresztą nie tylko sam represjonowany czy jego rodzina, ale także Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator oraz Minister Sprawiedliwości.

Opierając się głównie na dokumentach archiwalnych z Instytutu Pamięci Narodowej (i w razie konieczności także po przeprowadzeniu dodatkowych dowodów), sąd wyda decyzję.

Dopiero kiedy uzyskasz prawomocny wyrok stwierdzający nieważność komunistycznego orzeczenia (co równoznaczne jest też z uniewinnieniem), możesz złożyć wniosek o odszkodowanie i ewentualne zadośćuczynienie za represje w PRL.

Kiedy można unieważnić orzeczenie z czasów PRL-u?

Uznanie za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego umożliwia tzw. ustawa lutowa z 1991 roku. Zgodnie z jej postanowieniami unieważnienie wyroku z czasów PRL-u możliwe będzie, jeśli orzeczenie:

1. Zostało wydane przez prokuraturę(np. postanowienie o zatrzymaniu), organy sądowe (np. wyrok skazujący albo postanowienie o tymczasowym aresztowaniu) lub organy pozasądowe (internowanie na podstawie decyzji).
2. Zapadło w okresie między 1 stycznia 1944 a 31 grudnia 1989 roku.
3. Zarzucony czyn był:

• związany z działalnością na rzecz niepodległego Państwa Polskiego (lub orzeczenie wydano z powodu takiej działalności),
• przejawem oporu przeciwko kolektywizacji wsi,
• przejawem oporu przeciw obowiązkowym dostawom,
• popełniony w celu uniknięcia represji za wyżej wymienione sytuacje.

4. Zarzucany czyn nie był rażąco niewspółmierny do represji– dzięki temu można zapobiec sytuacji unieważniania orzeczeń wobec osób, które prowadziły moralnie naganną działalność pod pretekstem walki o niepodległą Polskę.

Tylko spełnienie wszystkich tych wymogów pozwala na unieważnienie komunistycznych orzeczeń.

Co więcej, o unieważnienie wyroku z czasów PRL-u można się ubiegać nie tylko, gdy został on wydany wobec osób działających na rzecz niepodległej Polski. Takie prawo mają również ludzie poddani represjom ze względu na pomoc opozycjonistom albo z powodu nieprawdziwych podejrzeń.

W 2021 roku Sądu Najwyższy jeszcze bardziej rozszerzył zresztą katalog uprawnionych do odszkodowania. Stwierdził, że za „czyn związany z działalnością na rzecz niepodległej Polski” należy uznać nie tylko działanie, którego celem była walka o niepodległość kraju. Do tej kategorii zalicza się również zachowanie indywidualne, które ma zmierzać do odzyskania niepodległości przez Polskę. (wyrok z dnia 12 maja 2021 rok, V KK 157/20).

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie – jakie kwoty otrzymasz?

Jeśli już sąd uzna, że orzeczenie lub decyzja o internowaniu jest nieważna, to represjonowanej osobie (ewentualnie jej rodzinie) należy się rekompensata. Będzie nią odszkodowanie oraz zadośćuczynienie.

Pieniądze można uzyskać od Skarbu Państwa, składając odpowiedni wniosek o odszkodowanie za represje.

Odszkodowanie

Ma za zadanie naprawić szkody majątkowe, które powstały w związku z represjami. Oznacza to, że takie pieniądze należą Ci się tylko, jeśli zdołasz udowodnić, że to decyzja o internowaniu doprowadziła do powstania szkód.

O takiej sytuacji można mówić np. gdy majątek w czasie pozbawienia wolności (a co za tym idzie – w czasie braku nadzoru nad nim) się pomniejszył. W kategorii szkód majątkowych mieszczą się także utracone korzyści, czyli przede wszystkim dochód, którego nie można było wypracować ze względu na areszt polityczny.

Oczywiście ustalenie wysokości odszkodowania dla osób represjonowanych w stanie wojennym, gdy tak wiele lat minęło od czasu funkcjonowania komunistycznego aparatu represji, nie jest prostym zadaniem. Przy przedstawieniu odpowiednich dowodów możesz jednak otrzymać sumę, która rzeczywiście będzie odpowiadać konsekwencjom materialnym związanym z internowaniem.

Zadośćuczynienie

Celem tego świadczenia jest natomiast naprawienie szkody niemajątkowej, czyli wszystkich krzywd i cierpienia, z jakimi wiązało się prześladowanie przez władze PRL.

Tutaj ustalenie konkretnej kwoty jest już znacznie większym wyzwaniem. Trudno przecież jednoznacznie stwierdzić, jaka suma należy wynagrodzi cierpienie. Wiadomo też, że niezależnie od wypłaconej kwoty i tak w pełni nie zrekompensuje ona wszystkich przykrych doświadczeń.

Zadaniem sądu będzie więc takie określenie tej wysokości, aby zadośćuczynienie za internowanie czy inne represje jak najbardziej odpowiadało wymiarowi doznanych krzywd.

Warto też dodać, że oprócz odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa można domagać się:

• kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby represjonowanej, jeśli zmarła w wyniku represji,
• zwrotu skonfiskowanych rzeczy lub ich wartości, jeżeli rzeczy tych nie można już zwrócić.

Ile masz czasu na złożenie wniosku o odszkodowanie za internowanie?

W przypadku osób poddawanych represjom nie ma żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o unieważnienie orzeczenia, a więc nie obowiązuje tu jakikolwiek termin przedawnienia.

Oznacza to, że represjonowany może dochodzić swoich praw nawet po wielu latach po całym zdarzeniu. Podobnie sprawa wygląda w przypadku jego najbliższych, na których przeszły te uprawnienia.

Istnieje tylko jeden termin, którego trzeba pilnować. Jeśli orzeczenie z czasów PRL-u uznano za nieważne, od momentu uprawomocnienia się decyzji stwierdzającej tę nieważność masz 10 lat, by złożyć wniosek o odszkodowania za internowanie.