Zadośćuczynienie za naruszenie więzi rodzinnej – zmiana przepisów na korzyść rodziny poszkodowanego

Jeszcze do niedawna istniała tylko jedna sytuacja, w której rodzina poszkodowanego mogła otrzymać zadośćuczynienie – gdy doszło do jego śmierci. W ostatnim czasie w tej kwestii wiele się jednak zmieniło. Wszystko ze względu na wyrok Sądu Najwyższego, a przede wszystkim na nowy przepis Kodeksu cywilnego, który pozwala Ci otrzymać zadośćuczynienie za naruszenie więzi rodzinnej nie tylko, gdy bliska Ci osoba zmarła.

Zadośćuczynienie za naruszenie więzi rodzinnej – jak wyglądało to do tej pory?

Jeszcze do niedawna między rodziną poszkodowanego a ubezpieczycielami toczyły się ciągłe dyskusje dotyczące ewentualnego prawa do zadośćuczynienia.

Zadośćuczynienie jest bowiem świadczeniem, które ma zrekompensować doznane krzywdy, a więc ból i cierpienie psychiczne. Jednocześnie można się go domagać tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych przez przepisy. Jeśli więc w kodeksie nie znajdziesz artykułu, który przewiduje, że w sytuacji X masz prawo do zadośćuczynienia, to go nie otrzymasz.

Właśnie z tego względu pojawił się problem. Do 2021 roku zadośćuczynienie dla członków rodziny osoby poszkodowanej przewidywał tylko art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim:

Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Gdy bliska osoba zginęła, sprawa była prosta. Problem pojawiał się natomiast, gdy poszkodowany wprawdzie żył, ale znajdował się w stanie, który uniemożliwiał kontakt (np. w śpiączce). W takim przypadku trudno było o kontynowanie relacji rodzinnych. Bliscy mogli więc czuć się podobnie co w sytuacji, gdyby poszkodowany zmarł. Żadna rekompensata pieniężna im jednak nie przysługiwała, bo przepis tego nie przewidywał.

Stan wegetatywny poszkodowanego – 2 drogi do otrzymania zadośćuczynienie przez rodzinę

Wyżej opisana sytuacja wydawała się niesprawiedliwa. Nic więc dziwnego, że rodziny poszkodowanych i tak próbowały ubiegać się o zadośćuczynienie. Obierały przy tym jedną z dwóch strategii.

Pierwsza zakładała powołanie się na cytowany wyżej art. 446 § 4 KC i na tej podstawie dochodzenie zadośćuczynienie za zerwane więzi i stan wegetatywny. Wszystko właśnie na zasadzie analogii i argumentowania, że konsekwencje śpiączki czy ciężkich urazów są dla rodziny zbliżone do tych występujących w przypadku śmierci poszkodowanego.

Tutaj towarzystwo ubezpieczeniowe miało jednak silny argument. Mogło powiedzieć, że przepis wyraźnie mówi jedynie o śmierci. A skoro zadośćuczynienie może przysługiwać tylko w sytuacjach przewidzianych przez przepisy, to w tym przypadku po prostu się nie należy.

Niektórzy obierali jednak inną strategię – żądanie zadośćuczynienia ze względu na naruszenie dóbr osobistych. Tutaj istnieje już konkretny przepis przewidujący zadośćuczynienie – art. 448 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim:

w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Czy więź rodzinna to dobro osobiste?

Rodziny poszkodowanych, które chciały uzyskać odszkodowanie za zerwanie więzi rodzinnej, powołując się na dobro osobiste, musiały więc wykazać, że więź rodzinna rzeczywiście jest takim dobrem.

Tutaj z kolei wkracza art. 23 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że:

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Jak widzisz, nie ma tu mowy o więzi rodzinnej. Z drugiej strony w przepisie użyto sformułowania „w szczególności”. A to oznacza, że wymienione w nim dobra osobiste nie tworzą zamkniętego katalogu, ale są jedynie przykładami.

Ubezpieczyciele nie zgadzali się jednak, że więź rodzinna to  rzeczywiście dobro osobiste. W efekcie takie sprawy kończyły się w sądzie. Sądy sądy w wielu przypadkach stawały natomiast właśnie po stronie rodzin poszkodowanych. Uznawały, że ludzie mają prawo do posiadania rodziny, w której nawiązuje się trwałe i głębokie relacje emocjonalne, społeczne oraz gospodarcze. Naruszenie tych więzi oznacza natomiast właśnie naruszenie dobra osobistego.

Co więcej, w tej sprawie kilkukrotnie wypowiadał się nawet Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 9 sierpnia 2016 roku (sygn. akt II CSK 719/15) stwierdził też, że nie powinno się dokonywać rozróżnienia między zerwaniem więzi rodzinnej wskutek śmierci a ze względu na stan wegetatywny. Uznał więc argumenty przedstawiane do tej pory przez rodziny poszkodowanych.

Nowe przepisy i łatwiejsze uzyskanie zadośćuczynienia za naruszenie więzi rodzinnych

Obecnie nie tylko nie ma wątpliwości, że więzi rodzinne to dobro osobiste. Łatwiej też możesz uzyskać zadośćuczynienie. Ciągle powracający temat i argumenty przedstawiane przez rodziny poszkodowanych i sądy ostatecznie doprowadziły do dodania do Kodeksu cywilnego nowego przepisu. Jest to art. 446², który już wyraźnie stanowi, że:

W razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Teraz jest więc oczywiste, że zadośćuczynienie należy Ci się także, gdy poszkodowana osoba bliska żyje, ale nie jesteś w stanie utrzymywać z nią dotychczasowych więzi. Zmiana ta nastąpiła stosunkowo niedawno, bo przepis wszedł w życie dopiero 19 września 2021 roku. Stosuje się go jednak z mocą wsteczną. Oznacza to, że ma zastosowanie także do przypadków sprzed tej daty.