- Ustawa przewiduje nie tylko odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje w PRL. Rekompensatę można otrzymać m.in. także za represje stanu wojennego i represje stalinowskie
- Komu przysługuje zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje według Ustawy lutowej?
- 1. Osoby skazane komunistycznym wyrokiem później uznanym za nieważny
- 2. Dzieci przebywające wraz z matką pozbawioną wolności przez unieważniony wyrok
- 3. Osoby, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku ze stanem wojennym
- 4. Osoby poddane represjom stalinowskim
- 5. Odszkodowanie i zadośćuczynienie dla osób powołanych do służby wojskowej w związku z działalnością opozycyjną
- Odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych, małżonka i rodziców – kiedy będzie przysługiwać?
W tym wpisie:
Przez dziesięciolecia tysiące osób w Polsce padały ofiarą represji politycznych – za działalność opozycyjną, sprzeciw wobec systemu komunistycznego, czy walkę o wolność i niepodległość. Wielu z nich skazywano na podstawie niesprawiedliwych wyroków, internowano w stanie wojennym lub zmuszano do odbycia przymusowej służby wojskowej. Dziś prawo daje możliwość dochodzenia sprawiedliwości i rekompensaty – nie tylko samym poszkodowanym, ale także ich najbliższym. W artykule wyjaśniamy, kto może ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje oraz jak wygląda cała procedura na podstawie tzw. Ustawy lutowej.
Ustawa przewiduje nie tylko odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje w PRL. Rekompensatę można otrzymać m.in. także za represje stanu wojennego i represje stalinowskie
Kwestię odszkodowania i zadośćuczynienia reguluje tzw. Ustawa lutowa. Jej pełna nazwa to „Ustawa o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”. Wspominamy o tym nie bez powodu.
Komu przysługuje zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje według Ustawy lutowej?
Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. (ustawa lutowa) wyróżnia kilka kategorii osób mogących otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje. Poniżej szczegółowo omawiamy każdy z tych przypadków, bo przepisy są dość zawiłe i na własną rękę trudno może być Ci je zrozumieć. W największym skrócie można jednak powiedzieć, że prawo do rekompensaty od Skarbu Państwa mają:
- Osoby skazane unieważnionym później wyrokiem komunistycznym
- Dzieci, które na podstawie takiego wyroku przebywały z matką pozbawioną wolności lub z którymi matka była wówczas w ciąży
- Osoby internowane w stanie wojennym
- Osoby poddane represjom stalinowskim
- Represjonowani poddani przymusowej służbie wojskowej
- Osoby najbliższe zmarłych opisanych wyżej, gdy tacy zmarli sami nie wystąpili z wnioskiem o odszkodowanie za represje ani o zadośćuczynienie za doznane krzywdy
1. Osoby skazane komunistycznym wyrokiem później uznanym za nieważny
Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia mają osoby skazane wyrokiem komunistycznym, który został uznany za nieważny.
W tym konkretnym przypadku droga jest więc dwuetapowa:
- Musisz złożyć wniosek o unieważnienie komunistycznego orzeczenia;
- Gdy sąd stwierdzi taką nieważność, masz prawo wystąpić z wnioskiem o odszkodowanie za PRL i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa.
Sąd stwierdzi nieważność tych wyroków, które:
- zostały wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe
- w okresie od 1 stycznia 1944 – 31 grudnia 1989 roku (w czasach komunizmu)
- jeżeli skazany:
- otrzymał wyrok w związku z działalnością na rzecz niepodległej Polski lub z jej powodu
- jest represjonowanym rolnikiem – otrzymał wyrok za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.
Jak dokładnie wygląda procedura unieważniania wyroku i uzyskiwania rekompensaty, wyjaśniamy w osobnym artykule w naszej Bazie Wiedzy. W całości poświęciliśmy go właśnie odszkodowaniu za pobyt w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia.
2. Dzieci przebywające wraz z matką pozbawioną wolności przez unieważniony wyrok
W kontekście unieważnionych komunistycznych orzeczeń, trzeba wspomnieć jeszcze o osobnej kategorii osób mających prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia. Mowa tu o dzieciach represjonowanych matek.
Przepisy przewidują, że jeśli:
- Matka była pozbawiona wolności na podstawie komunistycznego orzeczenia
- Taki wyrok został uznany za nieważny i
- Podczas pozbawienia wolności matka była w ciąży lub podczas pozbawienia wolności przebywała wraz z dzieckiem
Takie dziecko ma prawo do odszkodowania od Skarbu Państwa. Oczywiście jego matce również będzie przysługiwać osobne uprawnienie do odszkodowania – za represje, których doświadczyła.
3. Osoby, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku ze stanem wojennym
Kolejna kategoria osób to te, które doświadczyły represji w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego w dniu 13 grudnia 1981 r., a dokładniej – wobec których wydano decyzję o internowaniu.
W tym przypadku procedura uzyskania zadośćuczynienia i odszkodowania dla osób represjonowanych jest prosta, bo składa się tylko z jednego etapu. Nie ma tu potrzeby wcześniejszego składania wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji o internowaniu w stanie wojennym, tak jak składa się wniosek o unieważnienie orzeczenia.
4. Osoby poddane represjom stalinowskim
Ustawa lutowa przewiduje też zadośćuczynienie i odszkodowanie dla represjonowanych w czasach stalinowskich. W tym przypadku prawo do rekompensaty tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia mogą otrzymać osoby, które:
- w okresie od 1 lipca 1944 roku do 31 grudnia 1956 roku były represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości na obecnym terenie Polski lub
- w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. były represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim poza obecnym terytorium Polski – jeśli te represje wynikały z działalności na rzecz niepodległej Polski w okresie od 17 września 1939 r. do 5 lutego 1946 r.
Jednocześnie, żeby takim osobom rzeczywiście przysługiwało od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, muszą spełnić jeszcze jeden warunek. Ustawa wymaga, żeby tacy represjonowani mieszkali obecnie w Polsce, a jeśli nie żyją – by mieszkali w Polsce w chwili śmierci.
5. Odszkodowanie i zadośćuczynienie dla osób powołanych do służby wojskowej w związku z działalnością opozycyjną
Jedną z represji w czasach komunistycznych była także przymusowa służba wojskowa. Właśnie dlatego osoby, które odbyły taką służbę w okresie od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r. również mają prawo dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za represje.
Jest to możliwe, o ile była to czynna służba wojskowa, a do jej odbycia dana osoba została powołana właśnie z powodu działalności na rzecz niepodległej Polski.
Odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych, małżonka i rodziców – kiedy będzie przysługiwać?
Od czasów represji i internowania minęło wiele lat. W związku z tym często zdarza się, że sam represjonowany zmarł, zanim otrzymał należne odszkodowanie i zadośćuczynienie. Zgodnie z przepisami, w takiej sytuacji prawo to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców zmarłego represjonowanego.
Te osoby mogą więc wystąpić o stwierdzenie nieważności orzeczenia (jeśli w danym przypadku zostało wydane), a potem same otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje. Dodatkowo mogą domagać się, żeby Skarb Państwa pokrył – częściowo lub w całości – koszty symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie poddanej represjom.
Prowadziliśmy jednak z sukcesami również takie sprawy, w których w imieniu klientów domagaliśmy się przywrócenia terminu na skuteczne działanie. Taki przypadek opisujemy w ramach case study na blogu dotyczącym uzyskania odszkodowania za represje po terminie przedawnienia.
Ty lub bliska Ci osoba była poddawana represjom? Chcesz oczyścić jej dobre imię i otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa? Jak widzisz, w naszej kancelarii mamy duże doświadczenie w tego typu sprawach i możemy reprezentować także Ciebie lub Twoją rodzinę. Skontaktuj się z nami i powiedz, jak możemy Ci pomóc, a my bezpłatnie zweryfikujemy Twoją sprawę.
Komu należy się odszkodowanie za represje? – podsumowanie
- Ustawa lutowa reguluje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia za represje związane z działalnością na rzecz niepodległej Polski. Zgodnie z jej przepisami prawo do rekompensaty (zadośćuczynienia i odszkodowania od Skarbu Państwa) ma osoba skazana wyrokiem komunistycznym, który został uznany za nieważny, dziecko przebywające z matką w więzieniu lub z którym matka była w ciąży w czasie pozbawienia wolności, osoba internowana w związku ze stanem wojennym, osoba poddana represjom stalinowskim (w latach 1944-1956), a także osoba powołana do przymusowej służby wojskowej za działalność opozycyjną.
- W razie śmierci samego represjonowanego prawo do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie przechodzi na osoby najbliższe – małżonka, dzieci i rodziców.
- W przypadku skazanych komunistycznym wyrokiem w pierwszej kolejności należy unieważnić wyrok, a dopiero potem można złożyć wniosek o odszkodowanie. Z kolei internowani w stanie wojennym mogą otrzymać rekompensatę już ze względu na sam fakt wydania takiej decyzji o internowaniu. Nie ma natomiast znaczenia, czy ta decyzja finalnie została wykonana.
- Wysokość odszkodowania zależy od indywidualnych okoliczności sprawy i doznanej krzywdy. To ten, komu przysługuje odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, musi udowodnić, że kwota, której się domaga, jest adekwatna do poniesionych strat i krzywd. W praktyce może być to duże wyzwanie, tym bardziej że od czasu represji minęło wiele lat. Właśnie dlatego warto skorzystać z pomocy kancelarii specjalizującej się w pomocy represjonowanym.
Ustawa lutowa przyznaje prawo do odszkodowania za represje PRL, ale także do odszkodowania za internowanie w stanie wojennym, represje stalinowskie i przymusową służbę wojskową. O odszkodowanie i zadośćuczynienie mogą ubiegać się także dzieci, których matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub które same przebywały z matką w więzieniu lub innym tego rodzaju miejscu – jeśli taki wyrok został uznany za nieważny. W razie śmierci osób mających prawo do uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia, przechodzi ono na ich najbliższych.
Żeby otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienia za represje komunistyczne, w niektórych przypadkach w pierwszej kolejności trzeba wystąpić o stwierdzenie nieważności wyroku – jeśli został on wydany w sprawie danego represjonowanego. Dopiero gdy sąd uzna wyrok za nieważny, można na tej podstawie domagać się odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa.
