Odszkodowanie dla represjonowanych: kiedy przysługuje, jak je uzyskać i kto ma do niego prawo?

Choć od czasów komunizmu minęło wiele lat, internowani lub niesłusznie skazani wciąż mogą otrzymać rekompensatę. Odszkodowanie dla osób represjonowanych to przy tym nie jedyne świadczenie, które wypłaci Skarb Państwa.

Czym jest odszkodowanie dla represjonowanych?

Odszkodowanie dla osób represjonowanych to suma pieniężna wypłacana przez Skarb Państwa poszkodowanym w czasach PRL-u. Mowa tu o ludziach działających na rzecz niepodległej Polski i z tego powodu m.in. przebywających w więzieniu komunistycznym, pozbawionych majątku czy przymusowo wcielanych do wojska.

Co ważne, odszkodowanie dla represjonowanych ma za zadanie naprawić wyłącznie szkody majątkowe. W ramach rekompensaty za krzywdy (cierpienia psychiczne i fizyczne) osoby poddawane represjom w czasach komunizmu muszą natomiast wystąpić o zupełnie inne świadczenie – zadośćuczynienie.

Odszkodowanie dla osób represjonowanych – komu przysługuje zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje komunistyczne?

Zasady wypłaty odszkodowania dla osób represjonowanych reguluje specjalna ustawa, powszechnie nazywana „ustawą lutową”. To właśnie ona ustanawia warunki ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie, a także wyraźnie wskazuje, kto może otrzymać pieniądze od Skarbu Państwa.

Zgodnie z tą ustawą o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają prawo wystąpić osoby:

• wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia z czasów komunizmu wydanego w związku z działalnością na rzecz niepodległego Państwa Polskiego albo ze względu na opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom,
• internowani w związku z wprowadzeniem stanu wojennego,
• pełniący czynną służbę wojskową, do której zostali powołani ze względu na działalność na rzecz niepodległej Polski,
• mieszkający obecnie lub w chwili śmierci w Polsce i poddawani represjom w czasach PRL-u za działalność na rzecz niepodległej Polski,
• dziecko matki pozbawionej wolności, pod warunkiem, że wobec matki stwierdzono nieważność orzeczenia oraz:
  • w czasie przebywania w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia matka była w ciąży lub
  • dziecko to przebywało z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia.

Co więcej, jeśli prawo do odszkodowania dla represjonowanych przysługiwało bliskiej Ci osobie, która już nie żyje, uprawnienia te przejdą na Ciebie. Wszystko jednak pod warunkiem, że represjonowany był Twoim małżonkiem, dzieckiem lub rodzicem.

Oprócz samego zadośćuczynienia i odszkodowania możesz domagać się także, by Skarb Państwa pokrył całość lub część kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej, jeśli jej śmierć nastąpiła w wyniku wykonania orzeczenia uznanego za nieważne.

Jak wszcząć postępowanie o odszkodowanie dla represjonowanych?

O odszkodowanie dla osób represjonowanych można wystąpić dopiero, gdy orzeczenie wydane w czasach komunizmu zostanie uznane za nieważne. Wprawdzie ustawa lutowa wprost stanowi, że:

Uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.

Nie oznacza to jednak, że odbywa się to automatycznie. W pierwszej kolejności konieczne będzie więc złożenie wniosku do odpowiedniego sądu okręgowego lub wojskowego – w zależności od przypadku. Może to zrobić sama osoba represjonowana, ale także bliskie jej osoby.

Dopiero, gdy sąd stwierdzi taką nieważność, osoba poddawana represjom (lub Ty, jeśli bliski represjonowany już nie żyje), może wystąpić o wypłatę zadośćuczynienia i odszkodowania dla osób represjonowanych. Co ważne, macie na to 10 lat od momentu uprawomocnienia się orzeczenia.

Oczywiście złożenie wniosku nie wystarczy. Konieczne będzie jeszcze udowodnienie wysokości wszystkich szkód i rozmiaru krzywd – inaczej sąd nie będzie w stanie ustalić, jak duża kwota należy się Tobie lub bliskiej Ci osobie.

Odszkodowanie dla represjonowanych – jak uzyskać odpowiednio wysokie odszkodowanie?

Rolą odszkodowania dla osób represjonowanych w stanie wojennym jest naprawienie wszystkich poniesionych z tego tytułu szkód majątkowych. Mowa tu więc o wydatkach i stratach finansowych związanych z poddaniem represjom. Może to być m.in. utracony dochód czy utracony majątek.

Teoretycznie więc wszystko sprowadza się do prostych kalkulacji. Wystarczy zsumować poniesione wówczas wydatki i straty, a uzyskany wynik będzie odpowiadał wysokości odszkodowania.

Rzecz w tym, że po tak wielu latach poszkodowany może nie pamiętać wszystkich doznanych szkód. Tym bardziej może nie mieć dowodów, które pozwolą mu wykazać, jaką kwotę powinien otrzymać. Sprawa jeszcze bardziej komplikuje się, gdy sam represjonowany nie żyje i to Ty dochodzisz rekompensaty jako bliska mu osoba.

Pozostaje jeszcze kwestia zadośćuczynienia, które ma rekompensować szkody niemajątkowe. Te z kolei trudno udowodnić już nawet, gdy do zdarzenia doszło niedawno, a co dopiero, gdy miało miejsce kilkadziesiąt lat temu. W takiej sytuacji represjonowany może nie pamiętać skali cierpienia i innych krzywd. Jednocześnie istnieje wiele czynników, od których zależy wysokość zadośćuczynienia i które trzeba wziąć pod uwagę.

Nie oznacza to jednak, że otrzymanie odpowiedniego odszkodowania i zadośćuczynienia jest niemożliwe. Duże znaczenie będą mieć m.in. dokumenty potwierdzające rzeczywiste poddawanie represjom oraz działalność prowadzoną przez osobę poszkodowaną. Ważne będą również przekazy osób pamiętających represjonowanego oraz konsekwencje, jakie go spotkały – już ich zeznania w charakterze świadka mogą stanowić solidną podstawę do ustalenia odpowiedniej wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania.

Dlaczego warto skorzystać z pomocy kancelarii w sprawach represjonowanych?

Pamiętaj też, że nie musisz zajmować się tym wszystkim samodzielnie. Zamiast tego możesz zdecydować się na profesjonalne wsparcie.

Kancelaria, która ma duże doświadczenie w tego typu sprawach nie tylko będzie wiedziała, jakie dowody warto pozyskać, by zapewnić Ci jak największe odszkodowanie i zadośćuczynienie. Wyręczy Cię też na każdym etapie – m.in. podczas gromadzenia dowodów, sporządzania pism, jak i podczas reprezentacji w sądzie.

Koniecznie pamiętaj tylko, by z uwagi na stopień skomplikowania tego typu spraw korzystać jedynie ze wsparcia tych prawników, którzy mają duże doświadczenie w pomocy represjonowanym.