Odszkodowanie to nie wszystko. Kiedy należy Ci się także zadośćuczynienie za represje PRL?

Za represje komunistyczne możesz otrzymać znacznie więcej niż tylko odszkodowanie. Tego rodzaju doświadczenia zwykle nie oznaczały jedynie szkód w Twoim majątku. Wręcz przeciwnie – najbardziej dotkliwe konsekwencje w wielu przypadkach dotyczyły sfery niematerialnej. Wiązały się z takimi kwestiami jak ból, strach i cierpienie psychiczne. Z tego powodu możesz ubiegać się także o zadośćuczynienie za represje komunistyczne.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie dla osób represjonowanych – czym się od siebie różnią? 

Powszechnie słowo „odszkodowanie” często postrzegane jest jako cała kwota, która należy Ci się w związku z konkretnymi zdarzeniami. W rozumieniu prawnym ma natomiast inne znaczenie.

Taka różnica może stwarzać duże problemy. Kiedy Ty występujesz o „odszkodowanie za represje”, masz na myśli co innego niż sąd czy prawnicy. A to w najgorszym przypadku doprowadzi do sytuacji, w której otrzymasz tylko część z całej należnej Ci kwoty.

Jak w takim razie wygląda to w ujęciu prawnym? Istnieją 2 podstawowe roszczenia:

1. Odszkodowanie za represje PRL – wiąże się ściśle z Twoim majątkiem. Musi naprawić wszystkie szkody materialne – utracone pieniądze i należące do Ciebie przedmioty i np. dochód, którego nie udało Ci się wypracować ze względu na represje;
2. Zadośćuczynienie za represje PRL – wiąże się ze wszystkim tym, czego nie obejmuje odszkodowanie: z krzywdami, czyli cierpieniem fizycznym i psychicznym.

Co ważne, zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje komunistyczne to dwa osobne świadczenia. Nie jest więc tak, że jeśli wystąpisz na przykład o to pierwsze, tracisz prawo do drugiego.

Od czego zależy wysokość zadośćuczynienia za represje w PRL?

Ustalenie zadośćuczynienia nie jest proste. I to z wielu powodów.

Po pierwsze nie da się przeliczyć krzywd na konkretną wartość pieniężną. Żadna kwota nie cofnie przecież czasu ani nie przywróci komuś zdrowia.

Od razu nasuwa się wniosek, że zadośćuczynienie tak naprawdę nie jest w stanie w pełni naprawić krzywd. A skoro taki cel śmiało można nazwać nierealnym, to zamiast tego prawo obiera cel nieco inny, sprowadzający się do kilku założeń.

Całemu temu tematowi poświęciliśmy osobny artykuł. Szczegółowo wyjaśniamy w nim, od czego zależy wysokość zadośćuczynienia. W kontekście represji w PRL musisz jednak wiedzieć przynajmniej, że za „odpowiednią sumę” uważa się taką, która:

• utrzymana jest w rozsądnych granicach;
• jest ekonomicznie odczuwalna;
• i dostosowana do indywidualnych przeżyć danej osoby.

Jak widzisz, wszystkie założenia dotyczące zadośćuczynienia opierają się na dość nieostrych pojęciach. To oznacza, że w tę definicję teoretycznie mogą wpasowywać się kwoty o bardzo zróżnicowanej wartości. A to rodzi duże ryzyko, że będziesz domagać się znacznie niższej sumy niż ta, która rzeczywiście przysługuje Ci w związku z represjami w czasach PRL.

Dodajmy do tego jeszcze jeden ważny czynnik – od czasu represji minęło dużo czasu. To stwarza problemy pod kątem oceny, jak dotkliwe były wówczas krzywdy, ale również pod kątem zebrania dowodów, które przekonają sąd do Twoich racji.

Jak ustala się zadośćuczynienie za represje?

Istnieje kilka czynników, które trzeba wziąć pod uwagę, by ustalić odpowiednią wysokość zadośćuczynienia za represje. „Odpowiednią”, czyli w tym przypadku taką, która będzie możliwie jak najwyższa, ale która zdaniem sądu nie okaże się też zawyżona.

Żeby spełnić te założenia, nie wystarczy przeczytać przepisów. Duże znaczenie będzie miało doświadczenie w podobnych sprawach i znajomość wyroków, które zapadły wcześniej względem innych represjonowanych. 

Jak już wiesz zadośćuczynienie zawsze musi się odnosić do indywidualnej sytuacji. Jeśli więc 2 osoby zostały poddane dokładnie tym samym represjom, niekoniecznie oznacza to, że dostaną tak samo wysokie zadośćuczynienie. Wiele zależy od tego, jak odczuły skutki tych doświadczeń – np. jeden z nich mógł być bardziej wrażliwy na ból i ze względu na swoje indywidualne cechy dotkliwiej przeżywać np. izolację od rodziny.

W sprawach represjonowanych wydano już tyle wyroków, że można na tej podstawie ustalić, jaki rodzaj cierpień sądy uznają za „typowy” w kontekście represji. Ocenę można więc przeprowadzić także na zasadzie porównania. A później, powołując się na takie wyroki, przekonywać sąd na przykład, że cierpienia represjonowanego w danym przypadku znacznie wykraczały poza ten zakres.

Co więcej, jeśli dana kancelaria przeprowadziła już wiele podobnych spraw, to wie, jakie argumenty mogą przekonać sąd. Będzie też w stanie lepiej oszacować, jaka kwota nie okaże się dla sądu zbyt wysoka.

Jakie dowody musisz przedstawić, by dowieść rozmiar krzywd doznanych w czasie komunizmu?

Gdy ubiegasz się o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje, ogromne znaczenie mają przedstawione dowody. Zasada jest prosta: skoro to Ty domagasz się pieniędzy od Skarbu Państwa, to Ty musisz udowodnić, że dana kwota Ci się należy. 

W kontekście dowodów praktyka w podobnych sprawach również ma duże znaczenie. W przypadku spraw dotyczących represjonowanych takie dowody zwykle są inne niż w sprawach dotyczących np. zadośćuczynienia za wypadek komunikacyjny.

Znaczenie mają m.in. dokumenty z IPN i dokumenty dotyczące represji, takie jak np. książeczka wojskowa (w przypadku osób w ramach represji poddanych przymusowej służbie wojskowej). Zwykle też sami represjonowani składają obszerne zeznania, które pozwalają określić rozmiar i zakres doznanych krzywd. Przypadek, w którym to właśnie zeznania represjonowanych miały duże znaczenie dla finału sprawy opisywaliśmy w ramach case study dotyczącego świadczeń za represje komunistyczne dla działaczy NSZZ Solidarność.

Zdarza się też, że sam represjonowany już nie żyje, a prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia dziedziczą jego najbliżsi. W takiej sytuacji udowodnienie rozmiaru krzywd poniesionych przez zmarłego jest jeszcze większym wyzwaniem. Nie może przecież sam opowiedzieć o swoich przeżyciach.

Takie przypadki są więc trudne, ale nie niemożliwe do wygrania. O jednym z nich pisaliśmy na łamach artykułu z cyklu case study. Ważnym dowodem dla sądu okazały się wówczas zeznania syna zmarłego represjonowanego, któremu tata opowiadał czasem o swoich doświadczeniach z czasów represji. Nie była to zresztą jedyna trudność w sprawie. Znaczenie miał także fakt, że upłynął termin przedawnienia dla odszkodowania za represje.

Kto może otrzymać zadośćuczynienie za represje stanu wojennego?

Zgodnie z tzw. ustawą lutową (ustawą z dnia 23 lutego 1991 roku) o odszkodowanie za represje mogą się ubiegać osoby:

• wobec których wydano w czasach PRL wyrok później uznany za nieważny (warunkiem jest wcześniejsze stwierdzenie nieważności takiego wyroku);
• wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego (niezależnie od tego, czy ta decyzja ostatecznie została wykonana);
• pełniące przymusową czynną służbę wojskową z uwagi na działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;
• doświadczające represji stalinowskich;
• dzieci represjonowanych matek, jeśli przebywały z matką w więzieniu lub w innym miejscu odosobnienia lub z którymi matka w trakcie represji była w ciąży – pod warunkiem stwierdzenia nieważności orzeczenia.

Co więcej, w przypadku zadośćuczynienia za represje mamy do czynienia z wyjątkowym przypadkiem – prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia mogą „odziedziczyć” osoby najbliższe. Oczywiście pod warunkiem, że sam zmarły za życia nie otrzymał rekompensaty za represje.

Jak otrzymać wysokie zadośćuczynienie dla osób represjonowanych? Czy w sprawie musi reprezentować Cię adwokat?

Teoretycznie sprawę dotyczącą zadośćuczynienia za represje możesz przeprowadzić na własną rękę. Przepisy nie wymagają, by na jakimkolwiek etapie reprezentował Cię adwokat. Co więcej, w tym przypadku postępowanie nie wiąże się dla Ciebie z kosztami – pokrywa je Skarb Państwa.

Żeby jednak otrzymać kwotę rzeczywiście odpowiadającą doświadczeniom z czasów represji, musisz:

• wiedzieć, jakie świadczenia Ci przysługują (a czasem będzie to jeszcze więcej niż samo odszkodowanie i zadośćuczynienie);
• przedstawić odpowiednie argumenty;
• zgromadzić dowody, które przekonają sąd;
• znać obowiązujące procedury – istnieje sporo kwestii formalnych, związanych z postępowaniem sądowym, które mogą być Ci kompletnie obce, skoro jesteś osobą bez doświadczenia pracy w kancelarii.

Jak widzisz, już te kwestie sprawiają, że działanie na własną rękę jest dużym wyzwaniem. Dodajmy jeszcze, że wiele takich spraw okazuje się skomplikowanych i tutaj wiedza oraz praktyczne doświadczenie tym bardziej mogą mieć wpływ na wyrok sądu.

Adwokat nie musi więc koniecznie reprezentować Cię w sprawie o zadośćuczynienie za represje. Ale może znacznie ułatwić Ci ten proces – zweryfikować sprawę, powiedzieć, jakie masz możliwości, a potem w Twoim imieniu przygotować potrzebne pisma, zgromadzić dowody i reprezentować Cię w sądzie.

Oczywiście wiele zależy też od doświadczenia konkretnego prawnika. Jeśli szukasz kancelarii specjalizującej się w uzyskiwaniu zadośćuczynienia za represje, to możemy Ci pomóc. Z sukcesami podejmujemy się nawet skomplikowanych przypadków, o czym możesz przeczytać w ramach publikowanych przez nas case study.

Pamiętaj, że współpraca z kancelarią od spraw represjonowanych zwiększa Twoje szanse na uzyskanie wyższego zadośćuczynienia w porównaniu z działaniem na własną rękę. Oznacza dla Ciebie także mniej formalności i mniej nerwów. Skontaktuj się z nami i pozwól, by doświadczeni prawnicy działali w Twoim imieniu.